Những ngày đầu tháng 6 tại nhiều chợ truyền thống và tuyến phố thương mại trên địa bàn TP Thanh Hóa không ít cửa hàng thời trang, mỹ phẩm, hàng tiêu dùng đồng loạt đóng cửa hoặc treo biển…“nghỉ bán”, khiến thị trường bán lẻ rơi vào trầm lắng cục bộ, hàng loạt hộ kinh doanh cá thể đóng cửa.

[Ver2Solution] Bắt đầu từ ngày mùng 01 tháng 6, tất cả các hộ kinh doanh có doanh thu từ 1 tỷ đồng trở lên mỗi năm sẽ bắt buộc phải sử dụng hóa đơn điện tử khởi tạo từ máy tính tiền. Những ngày vừa qua, có một sự im lặng kỳ lạ của những người dân buôn bán. Mô hình thuế khoán Việt Nam xưa và nay.

Mới vài ngày trước đó thôi, những khu phố đông nghẹt những người mua bán, những ba mẹ, ông bố hay sinh viên tiểu thường đang tất bật mưu sinh. Ấy vậy mà chỉ sau một đêm tất cả đã bốc hơi. Dãy Kios đóng cửa im lim, tiểu thương biến mất như chưa từng tồn tại.

Điều gì đã xảy ra? Chỉ một cuộc kiểm tra bất ngờ, chỉ một văn bản yêu cầu xuất hóa đơn điện tử, chỉ một dòng thông báo về siết thuế khoán. Cả hệ sinh thái buôn bán nhỏ lẻ bỗng chốc rơi vào trạng thái địa trấn xã hội chưa từng thấy. Chúng ta vẫn nói về chuyển đổi số, về một thị trường minh bạch, về luật pháp công bằng.

Cùng Ver2Solution tìm hiểu mô hình thuế khoán Việt Nam xưa và nay

Thế khoán thỏa thuận miệng tồn tại suốt hàng chục năm. Nhiều người đang đặt ra câu hỏi tại sao nhà nước phải siết chặt như vậy? Vì sao phải chuyển từ thuế khoán sang hóa đơn điện tử? Đâu là mục tiêu thực sự phía sau những thay đổi này? Để hiểu được bức tranh toàn cảnh, trước hết phải ngược lại thời gian nhìn rõ cách vận hành cũ và lý do dẫn đến cuộc cách mạng thuế khoán hóa đơn điện tử của thời gian vừa qua.

Suốt hàng chục năm qua, đa số hộ kinh doanh nhỏ này ở Việt Nam hoạt động dựa vào thuế khoán, tức là hàng tháng hoặc hàng quý cán bộ thuế sẽ đến từng khu vực gặp từng tiểu thương, khoán một mức thuế dựa trên quy mô, ước lượng doanh thu và loại mặt hàng. Ví dụ là một tiệm tạp hóa nhỏ có thể phải đóng từ 500 đến 1 triệu đồng một tháng tiền thuế khoán bất kể là doanh thu thực tế ra sao.

Nhìn bề ngoài có vẻ rất là đơn giản thôi nhưng mà thực tế không ít hộ trong số này có doanh thu lên tới hàng trăm triệu, thậm chí là cả tỷ đồng mỗi năm. Đơn cử như một tiệm trà đá tại công trường Bách Khoa Hà Nội hay là bệnh viện Bạch Mai đã từng khiến dân mạng phải sốc khi chia sẻ có ngay doanh thu vài triệu đồng, doanh thu năm lên tới vài trăm triệu nhưng chỉ đóng thế khoán vài ba trăm nghìn đồng mỗi tháng, thấp hơn rất là nhiều so với một cửa hàng tiện lợi hoặc siêu thị về kê khai đầy đủ, đóng thuế VAT, thuế thu nhập doanh nghiệp hay là phí bảo hiểm. Riêng năm 2023, ước tính cả nước có hơn 2 triệu hộ cá thể đóng thuế theo cách này.

Tuy nhiên là chính kiểu thuế này đã làm nảy sinh vô số những bất cập. Đầu tiên đó là thất thu ngân sách rất lớn. Bởi vì không dựa vào số liệu thực, việc ước lượng chủ quan khiến nhà nước mỗi năm có thể mất hàng chục nghìn tỷ đồng tiền thuế và nó cũng là cửa ngõ cho tiêu cực khi việc khoán thuế thường gắn với sự thỏa thuận, tạo kẽ hở cho cán bộ làm luật, tiểu thương chạy trọt, vừa thất thoát lại vừa bất công.

Để khắc phục tình trạng thất thu và hướng tới sự minh bạch, hiện tại nhà nước bắt đầu xóa bỏ thế khoán với các hộ kinh doanh cá thể và cá nhân kinh doanh có doanh thu từ 1 tỷ đồng mỗi năm trở lên, bắt buộc áp dụng hóa đơn điện tử. Khi mà tất cả đều xuất hóa đơn, nhà nước sẽ kiểm soát được dòng tiền, hạn chế tối đa gian lận, buôn bán hàng lậu, hàng giả hay trốn thuế. Tăng nguồn thu ngân sách khi theo Bộ Tài chính, nếu mà kiểm soát tốt có thể tăng thu hàng nghìn tỷ đồng mỗi năm chỉ riêng từ nhóm hộ kinh doanh lớn và công bằng trong cạnh tranh.

Hóa đơn điện tử mới thì mọi thứ đều được số hóa, từng giao dịch được lưu lại, kiểm toán và truy xuất được. Nhà nước nhìn thấy tận ngọn của dòng tiền trống thất thu và tiêu cực. Tuy nhiên là chính những sự chuyển đổi đột ngột tạo ra những làn sóng sáo trộn cực lớn ở trong xã hội. 

Họ phải tự học cách sử dụng máy tính, phần mềm, mua máy in hóa đơn, chịu những chi phí phát sinh. Đối mặt với nguy cơ bị phạt nặng nếu mà làm sai.

Với phần lớn tiểu thương, những người đã quen buôn bán theo kiểu truyền thống, sự thay đổi đột ngột như là một cú sốc. Chị H tiểu thương bán quần áo tại chợ Ninh Hiệp đã chia sẻ: “Cứ nghe có đoan kiểm tra là cả dãy đóng cửa, người thì vội dọn hàng, người thì lặng lẽ rút về. Ai cũng sợ lỡ bị thu hàng là sẽ mất sạch vốn.

Đằng sau sự im lặng là nỗi sợ bị phạt, bị tịch thu hàng hóa bởi vì không đủ giấy tờ hóa đơn đầu vào. Điều mà nhiều tiểu thương nhỏ lẻ gần như không thể nào đáp ứng do nguồn hàng chủ yếu lấy từ các đầu mối không hóa đơn không chứng từ. Rất nhiều những người buôn bán dù muốn làm ăn nghiêm túc cũng không tránh khỏi tâm trạng hoang mang, lo sợ lỡ bước trong quá trình chuyển đổi. Nỗi lo bị phạt, bị mất khách bởi vì phải cộng thêm thuế VAT và giá bán, thậm chí là nguy cơ phải đóng cửa bỏ chợ. luôn ám ảnh mỗi ngày. Nhiều người còn lo ngại việc siết chặt thuế hóa đơn có thể khiến hàng hóa đội giá, khách lẻ thì e ngại, cuối cùng ảnh hưởng tới sức mua chung của thị trường.

Không thể phủ nhận cần sự minh bạch nhưng nên nhớ rằng mỗi chính sách cần nhân văn. Đừng để ai bị bỏ lại phía sau, nhất là những người lao động nhỏ lẻ. Chính sách tuy hướng tới minh bạch nhưng lại đang đầy phần lớn hộ kinh doanh vào thế tiến thoái lưỡng nan. Một trong những bất cập lớn nhất chính là bài toán hóa đơn đầu vào.

Từ đây thì kéo ra một hệ quả ngược đó làn sóng từ chối thanh toán chuyển khoản, chỉ nhận tiền mặt. Đây thì chính là nghịch cảnh của quy định chống gian lận trốn thuế lại khiến dòng tiền trở nên khó kiểm soát, mục tiêu số hóa bị trì hoãn, còn tiểu thương và người tiêu dùng đều rơi vào thế khó.

Nếu không có giải pháp hỗ trợ, những bất cập này sẽ là trở ngại chính. Không chỉ có mặt tích cực của cải cách mà còn là vô van những câu chuyện sinh tồn của người dân. Chúng ta đều không phản đối minh bạch, chỉ mong là chính sách mới sẽ không biến những người yếu thế thành nạn nhân của sự chuyển mình quá nhanh và quá mạnh.

Nguyễn Thọ
Ver2Solution

Hộ kinh doanh, cá nhân hộ kinh doanh không nhận chuyển khoản để cơ quan chức năng gặp khó khăn khi xác định doanh thu có thể trở thành dấu hiệu nghi ngờ cho hành vi che giấu doanh thu.

Dấu hiệu nghi ngờ cho hành vi che giấu doanh thu

Nghị định 70 sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 123 về hóa đơn, chứng từ có hiệu lực từ 1.6. Việc quản lý hóa đơn, chứng từ điện tử được áp dụng theo quy trình mới nhằm giảm rủi ro, nâng cao hiệu quả giám sát hóa đơn.

Trước nhiều thay đổi, gần đây, không ít hộ kinh doanh, cá nhân kinh doanh thông báo chỉ nhận tiền mặt, không nhận thanh toán chuyển khoản.

Một số trường hợp vẫn duy trì 2 hình thức. Tuy nhiên, thanh toán chuyển khoản sẽ bị tính thêm 1,5% trên tổng giá trị giao dịch, nói rằng để tính thuế. Trường hợp khác, hộ kinh doanh quyết định tăng giá bán hàng hóa, dù có thể sẽ rơi vào cảnh ế ẩm hơn.

Theo Chi cục Thuế khu vực I (địa bàn quản lý Hà Nội, Hòa Bình), trường hợp hộ kinh doanh, cá nhân kinh doanh không chấp nhận thanh toán chuyển khoản để cơ quan chức năng gặp khó khăn khi xác định doanh thu không làm giảm nghĩa vụ thuế, mà ngược lại có thể trở thành dấu hiệu nghi ngờ cho hành vi che giấu doanh thu. Điều này cũng đi ngược chủ trương phát triển thanh toán không dùng tiền mặt.

Một số trường hợp người bán yêu cầu thu thêm tiền của người mua nếu thanh toán bằng hình thức chuyển khoản không những ảnh hưởng đến quyền lợi của người mua mà còn là hành vi có dấu hiệu vi phạm pháp luật.

Chỉ khách ghi nội dung chuyển khoản để né thuế: Coi chừng bị phạt

Nghĩa vụ thuế đối với hộ kinh doanh, cá nhân kinh doanh thực hiện theo quy định tại Thông tư 40/2021/TT-BTC, với tỷ lệ phần trăm trên doanh thu tính thuế được quy định cụ thể đối với từng nhóm ngành nghề theo phụ lục I kèm theo.

Trong đó nêu rõ, hoạt động bán buôn, bán lẻ các loại hàng hóa (trừ giá trị hàng hóa đại lý bán đúng giá hưởng hoa hồng) áp dụng tỷ lệ 1,5% trên doanh thu; trong đó 1% là thuế giá trị gia tăng và 0,5% là thuế thu nhập cá nhân.

Vì vậy, có một bộ phận hộ kinh doanh cho rằng phải tính thêm 1,5% tiền thuế trên tổng số tiền khách hàng phải trả vì ngành thuế tăng thu là không chính xác.

Đối với các trường hợp không thực hiện hoặc thực hiện không đầy đủ nghĩa vụ thuế theo quy định của pháp luật, tùy theo mức độ vi phạm sẽ bị xử phạt đối với từng hành vi, thậm chí có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự.

“Để tuân thủ đầy đủ các quy định, đảm bảo hoạt động kinh doanh bình thường, quan trọng nhất là các hộ, cá nhân kinh doanh phải công khai giá bán với người mua.

Ngành thuế khuyến khích áp dụng hóa đơn điện tử khởi tạo từ máy tính tiền có kết nối dữ liệu với cơ quan thuế, sử dụng tài khoản ngân hàng phục vụ riêng hoạt động sản xuất, kinh doanh, dịch vụ, giúp tăng sự minh bạch trong giao dịch kinh tế”, đại diện Chi cục Thuế khu vực I nhấn mạnh.

“Không đơn giản chỉ là cộng thêm vào bảng giá”

Theo ông Nguyễn Hồ Ngọc, Giám đốc Khối Tư vấn và đào tạo của Công ty TNHH Hãng kiểm toán AMA, thuế giá trị gia tăng là thuế gián thu. Về nguyên lý, người bán chỉ nộp thay cho người tiêu dùng.

Tuy nhiên, khi áp dụng cho hộ kinh doanh, đặc biệt là hộ áp dụng phương pháp trực tiếp trên doanh thu, bản chất vận hành thuế giá trị gia tăng lại hoàn toàn khác.

ẢNH: ĐAN THANH

Hộ kinh doanh không tính được giá trị gia tăng, cũng không khấu trừ thuế đầu vào. Thay vào đó, cơ quan thuế quy định một tỷ lệ phần trăm cố định trên doanh thu tùy ngành nghề (ví dụ: 1% với bán lẻ hàng hóa, 3% với dịch vụ ăn uống…).

Do đó, thuế giá trị gia tăng đối với hộ không còn là một phần “trung chuyển” qua hệ thống hóa đơn như ở doanh nghiệp, mà trở thành chi phí thực tế gắn chặt với từng đồng doanh thu phát sinh. Điều này khiến nhiều hộ khi vừa bước vào diện khai thuế giá trị gia tăng, có phản xạ là cộng ngay tỷ lệ thuế vào giá bán.

Họ nghĩ đơn giản: “Tôi nộp thêm 1% hay 5% thuế thì phải cộng vào để khỏi lỗ”. Nhưng thực tế thị trường không vận hành theo cách đó.

“Người mua không quan tâm hộ kinh doanh có nộp thuế hay không mà chỉ quan tâm giá cuối cùng họ phải trả. Nếu không có sự thay đổi về chất lượng hay trải nghiệm, khách hàng sẽ thấy đó là tăng giá vô lý.

Ở chiều ngược lại, nếu không tăng giá, phần thuế phát sinh sẽ bào mòn trực tiếp vào biên lợi nhuận, vốn đã mỏng với hộ kinh doanh nhỏ. Tình thế tiến thoái lưỡng nan khiến nhiều người rơi vào vòng xoáy tăng giá thì mất khách, giữ giá thì lỗ vốn”, ông Ngọc nhấn mạnh.

Tuy nhiên, theo vị chuyên gia, cốt lõi ở đây không phải là tăng hay không tăng giá. Thuế giá trị gia tăng không đơn giản là “cộng thêm vào bảng giá”. Điều cần làm là điều chỉnh toàn diện mô hình vận hành; rà soát lại chi phí như có khoản nào không còn hiệu quả, có công việc nào có thể tối ưu lại?

Tăng giá trị thay vì chỉ tăng giá thông qua việc chỉnh lại bao bì, nâng cao dịch vụ, đầu tư vào trải nghiệm… để khách cảm thấy giá tăng là hợp lý.

Theo thanhnien.vn