Đầu năm 2025, thành phố Sydney bắt đầu hợp tác với doanh nghiệp dùng ấu trùng dùng ruồi lính đen (Black Soldier Fly – BSF) để xử lý rác thải sinh hoạt. Trong hai tháng, 90 tấn thực phẩm thừa của thành phố đã được đàn ấu trùng ăn hết.

Trên tờ AuNews, Clover Moore – thị trưởng thành phố cho biết không gian bãi chôn lấp của Sydney đã gần cạn kiệt, khiến những dự án này trở nên quan trọng hơn. Bên cạnh đó, quá trình phân hủy khi chôn lấp tạo ra khí mê-tan – một loại khí nhà kính mạnh gấp 25 lần so với carbon dioxide trong khí quyển.

Với việc dùng ruồi lính đen, thành phố kỳ vọng trong 12 tháng có thể xử lý 500 tấn thức ăn thừa từ khoảng 22.500 hộ gia đình thay vì chôn lấp. Giải pháp này giúp giảm rác thải, khí nhà kính. Chất thải của ấu trùng được biến thành phân bón, trong khi những sinh vật này trở thành nguồn protein cho cá, gia cầm và thức ăn cho vật nuôi, tạo ra giá trị kinh tế.

Thực tế, giải pháp nuôi ruồi lính đen đã được giới khoa học và nhiều quốc gia coi là một trong những giải pháp bền vững để xử lý rác thải hữu cơ và tạo nguồn protein thay thế trong chăn nuôi, trồng trọt. Ấu trùng có khả năng ăn và chuyển hóa khoảng 70% khối lượng chất hữu cơ thành sinh khối protein và lipid. Theo tính toán từ Food Times, 1 tấn rác hữu cơ có thể tạo ra 200-250 kg ấu trùng, dùng làm nguyên liệu sản xuất thức ăn chăn nuôi.

Thị trường này cũng đang có tốc độ tăng trưởng nhanh. Nghiên cứu trên Credence Research cho biết thị trường BSF toàn cầu ở mức 541,5 triệu USD năm 2022, dự kiến đạt 3,88 tỷ USD vào năm 2028, với mức tăng trưởng CAGR lên đến 32,5%. Còn nghiên cứu mới nhất trên Meticulous Research tháng 5/2025 dự báo đến 2035, thị trường BSF có thể đạt đến 5,6 tỷ USD.

Châu Âu đã cho phép sử dụng bột protein từ ấu trùng BSF làm thức ăn thủy sản và gia cầm từ năm 2017, sau đó mở rộng cho lợn. Singapore, Trung Quốc và Hàn Quốc hiện có nhiều trang trại ứng dụng công nghệ nuôi côn trùng để xử lý rác và sản xuất protein. Thậm chí, tại UAE, nước này đã có nhà máy xử lý rác thải hữu cơ dùng ruồi lính đen. Sau khi hấp thụ rác thực phẩm trong 10 ngày, ruồi được sấy khô và chiết xuất thành dầu phục vụ sản xuất nhiên liệu hàng không.

Tiềm năng tại Việt Nam

Việt Nam, với lượng rác thải khổng lồ và nhu cầu phát triển chăn nuôi, bước đầu đã hình thành những cơ sở phát triển mô hình này. Theo thống kê, mỗi ngày Việt Nam phát sinh khoảng 60.000 tấn rác thải sinh hoạt, trong đó 60-70% là chất thải hữu cơ. Việc xử lý rác chủ yếu thông qua chôn lấp, đốt hoặc ủ compost.

Mô hình nuôi BSF đã được một số nông hộ, doanh nghiệp khởi xướng cho thấy khả năng ứng dụng rộng rãi. Đơn cử, Entobel – doanh nghiệp từ Singapore đã mở nhà máy sản xuất thức ăn chăn nuôi từ ruồi lính đen công suất 10.000 tấn protein mỗi năm tại Vũng Tàu cuối năm 2023. Theo đơn vị, đây là nhà máy sản xuất thức ăn BSF lớn nhất châu Á.

Alex de Caters – đồng sáng lập của doanh nghiệp này trả lời trên Agri Funder News rằng ruồi lính đen là loài côn trùng nhiệt đói, hiệu quả về mặt chuyển đổi sinh học (chuyển rác hữu cơ thành protein). Trong khi ngành thủy sản – thị trường tiêu thụ chính, lại phát triển ở Đông Nam Á. Do đó, Việt Nam nổi lên là thị trường hấp dẫn cho mô hình kinh doanh này.

Loài này không kén ăn, vòng đời ngắn, không làm hại nếu phát sinh ra tự nhiên. Nếu nuôi quy mô nhỏ có thể cho ăn bất kỳ nguồn rác hữu cơ nào. Trong khi đó, với mô hình công nghiệp, các đơn vị phải đảm bảo chất lượng sản phẩm đầu ra nên nguồn thức ăn cho ấu trùng phải đồng nhất. Trong trường hợp của Entobel, doanh nghiệp này đặt cơ sở gần nhà máy bia của Heineken, tận dụng ngũ cốc đã qua sử dụng làm thức ăn cho ấu trùng.

Lợi ích của BSF không chỉ nằm ở protein. Quá trình nuôi ấu trùng còn cho ra phân bón hữu cơ giàu dinh dưỡng, có thể thay thế một phần phân hóa học. Theo Mordor Intelligence, thị trường phân bón hữu cơ toàn cầu ước đạt 13,39 tỷ USD năm 2025, tăng lên 17,83 tỷ USD vào 2030, với CAGR là 5,9%. Điều này mở ra cơ hội kép cho nông dân và doanh nghiệp: vừa có nguồn thu từ protein côn trùng, vừa tạo sản phẩm phụ phục vụ trồng trọt.

Nhiều nghiên cứu gần đây nhấn mạnh tiềm năng giảm phát thải của BSF. Nghiên cứu đăng tải trên Research Gate áp dụng phương pháp đánh giá vòng đời để ước lượng khí thải nhà kính ghi nhận sản xuất 1 kg bột protein từ BSF tạo ra 0,5 kg CO2e. Ngoài ra, 1 kg bột cá tạo ra đến 3,7 kg CO2e. CO2e là đơn vị đo lường được sử dụng để chuẩn hóa tác động của các loại khí nhà kính khác nhau, được tính bằng cách quy đổi chúng thành lượng khí CO2 tương đương có cùng khả năng gây hiệu ứng nhà kính trong một khoảng thời gian nhất định – thường là 100 năm.

Ngành chăn nuôi trong nước mỗi năm tiêu thụ khoảng 23 triệu tấn thức ăn, phần lớn dựa vào nguồn nhập khẩu bột cá và khô đậu nành. Nếu áp dụng BFS rộng rãi tại Việt Nam, mỗi năm có thể giảm hàng triệu tấn khí thải từ hoạt động chăn nuôi và xử lý rác.

Tuy nhiên, để ngành này phát triển bền vững cần khung pháp lý rõ ràng. Hiện Việt Nam chưa có quy chuẩn cụ thể cho sản phẩm protein từ côn trùng. Bên cạnh đó, nhận thức của người chăn nuôi và người tiêu dùng về protein côn trùng còn hạn chế.

Một thách thức khác là công nghệ nuôi và chế biến. Ấu trùng BSF sinh trưởng nhanh nhưng đòi hỏi môi trường nhiệt độ, độ ẩm ổn định. Việc thu hoạch, sấy và nghiền thành bột protein cũng cần dây chuyền tự động để bảo đảm chất lượng và giảm chi phí. Các doanh nghiệp khởi nghiệp trong lĩnh vực này thường thiếu vốn đầu tư công nghệ, khiến sản lượng chưa ổn định.

Ver2Solution theo VNexpress