Mua sắm trực tuyến lấn át thị trường truyền thống

Trương Thị Hạ Huyền, 35 tuổi, nhân viên văn phòng một tập đoàn lớn tại TP.HCM, kể đã rất lâu rồi cô chưa đi chợ hay trung tâm thương mại để mua sắm. Kể cả trong lúc nghỉ thai sản đến lúc sinh em bé, tất cả những vật dụng cần thiết cô đều đặt mua qua mạng, không thiếu thứ gì. “Mỗi lần đi trung tâm thương mại tôi chủ yếu ăn uống với gia đình hoặc xem phim, giải trí, còn mua sắm thì cứ lên mạng là có”, Huyền nói.

Trường hợp như Huyền không phải là số ít, với nhiều gia đình hiện nay tại các đô thị lớn, thói quen mua sắm online đã dần thay thế cho những buổi la cà shopping truyền thống. Theo thống kê của Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số (Bộ Công thương), thương mại điện tử (TMĐT) trong nước tiếp tục duy trì tốc độ tăng trưởng ấn tượng, đạt mức 18 – 25% mỗi năm. Năm 2024, quy mô thị trường TMĐT sớm vượt mốc 25 tỉ USD, tăng 20% so với năm 2023, chiếm tỷ trọng khoảng 9% so với tổng mức bán lẻ hàng hóa và doanh thu dịch vụ tiêu dùng cả nước. Tốc độ tăng trưởng này đưa VN vào top 10 quốc gia có tốc độ tăng trưởng TMĐT hàng đầu thế giới.

Còn theo báo cáo toàn cảnh thị trường TMĐT do đơn vị phân tích độc lập Metric phát hành, tổng doanh số của 5 sàn TMĐT phổ biến nhất tại VN hiện nay (gồm Shopee, Lazada, TikTok Shop, Tiki và Sendo) trong năm 2024 đạt 318,9 ngàn tỉ đồng, tăng trưởng 37,36% so với năm 2023. Đồng thời, tổng sản lượng tiêu thụ cũng đạt 3,421 triệu sản phẩm, tăng mạnh 50,76%. Những con số này cho thấy sức mua của thị trường vẫn duy trì ở mức cao.

Ngoài các sàn TMĐT lớn trong nước, các hộ, cá nhân còn hoạt động kinh doanh trên các nền tảng cung cấp dịch vụ sàn TMĐT nước ngoài như: Booking, Agoda, Airbnb, Tripadvisor; các nền tảng nội dung thông tin số, nền tảng mạng xã hội như: Netflix, Spotify (nền tảng thuê bao); Google, YouTube, Facebook, TikTok (nền tảng quảng cáo, mạng xã hội); Apple Store, CH Play (nền tảng kho ứng dụng)… Hiện nay còn đang xuất hiện đối tượng kinh doanh mới đó là các cá nhân là người ảnh hưởng lớn (KOL) thực hiện kinh doanh trên các sàn TMĐT, nền tảng số thông qua livestream quảng cáo bán hàng hóa, dịch vụ…

Nỗi lo thất thu thuế, hàng gian hàng giả

Theo Bộ Tài chính, quy mô thị trường TMĐT VN những năm gần đây tăng trưởng mạnh, từ 16,4 tỉ USD năm 2022 lên 20,5 tỉ USD năm 2023, ước đạt 25 tỉ USD (tương đương khoảng 630.000 tỉ đồng) trong năm 2024. Tuy nhiên, tổng số thu thuế từ hoạt động kinh doanh TMĐT của doanh nghiệp, hộ kinh doanh trong nước và nhà cung cấp nước ngoài không có cơ sở thường trú tại VN chỉ chiếm khoảng 20% quy mô doanh thu thị trường TMĐT và tỷ trọng này đang có xu hướng giảm từ 20,1% năm 2022 xuống 17,4% năm 2024. Như vậy, có thể thấy nhiều đối tượng kinh doanh chưa thực hiện việc kê khai, nộp thuế theo quy định của pháp luật thuế đối với doanh thu từ hoạt động TMĐT.

Cục TMĐT và Kinh tế số cũng nhìn nhận: “Cơ quan quản lý nhà nước hiện vẫn còn gặp khó khăn trong công tác quản lý, giám sát hoạt động kinh doanh với các nền tảng TMĐT xuyên biên giới. Nhiều nền tảng TMĐT xuyên biên giới chưa được cấp phép hoặc đang trong quá trình cấp phép vẫn thực hiện cung cấp dịch vụ TMĐT tại VN, bán các sản phẩm, hàng hóa xuyên biên giới vào thị trường VN với giá cả thấp, gây ảnh hưởng xấu đến thị trường tiêu thụ nội địa, áp lực cạnh tranh với các nền tảng TMĐT nội địa và tác động lớn đến hành vi mua sắm của người tiêu dùng. Bên cạnh đó, hoạt động livestream bán hàng đang là xu hướng phát triển nhanh chóng của TMĐT song quy định pháp lý về TMĐT mới chỉ điều chỉnh chung giống như một hoạt động quảng cáo đi kèm với bán hàng, mà chưa có quy định riêng rẽ về các chủ thể tham gia livestream, các quy định thông tin tối thiểu phải cung cấp cho người xem, trình độ chuyên môn của người thực hiện livestream, định danh chủ tài khoản và những vấn đề về kiểm soát thông tin trong quá trình phát livestream…”.

Trao đổi với Thanh Niên, một lãnh đạo Cục TMĐT và Kinh tế số thừa nhận: “Sự phát triển của TMĐT cùng với sự bùng nổ công nghệ làm phát sinh các đối tượng điều chỉnh mới, với những biểu hiện tồn tại đa dạng và liên tục thay đổi, đòi hỏi các cơ quan quản lý nhà nước cần phải có cách tiếp cận mới và phương pháp quản lý mới. Do đó, các cơ quan quản lý nhà nước có thẩm quyền phải ứng dụng công nghệ để thực hiện chức năng quản lý và luôn nắm rõ được sự thay đổi công nghệ trong suốt quá trình thực hiện chức năng, nhiệm vụ được giao. Bên cạnh đó, cần xây dựng cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa các bộ, ban, ngành trong việc xử lý, giải quyết các vấn đề liên quan đến TMĐT, đặc biệt là đối với việc kiểm tra, kiểm soát phát hiện sai phạm và phải triển khai hoạt động đồng bộ trên phạm vi toàn quốc”.

Đối với vấn đề hàng gian hàng giả trên các kênh TMĐT, Cục Quản lý thị trường TP.HCM thông tin: Trong thời gian trước và sau tết, các đơn vị chức năng đã phát hiện, bắt giữ hàng loạt vụ thực phẩm bẩn không rõ nguồn gốc, hàng chục ngàn bia giả thương hiệu nổi tiếng…, tất cả đều được quảng cáo, kinh doanh thông qua các kênh mạng xã hội. Mặc dù cơ quan quản lý thường xuyên giám sát, kiểm tra và phát hiện nhiều trường hợp kinh doanh hàng giả, hàng kém chất lượng trên môi trường TMĐT, song đây chỉ là bề nổi còn thực chất vẫn tồn tại khá nhiều tổ chức, cá nhân lợi dụng mạng xã hội để kinh doanh sản phẩm bất hợp pháp. Theo đại diện Cục Quản lý thị trường TP.HCM: “Bên cạnh giải pháp nỗ lực tuyên truyền, phổ biến kiến thức pháp luật cho các hộ kinh doanh; thúc đẩy ứng dụng AI trong các hoạt động quản lý và giám sát, chúng tôi cũng kêu gọi người tiêu dùng cần phải có những kiến thức nhất định để thực hiện các giao dịch điện tử an toàn, tránh bị kẻ gian lợi dụng lừa đảo mua bán hàng giả… Cùng với đó, phải tích cực có những phản hồi, đánh giá đúng đắn về các nhà cung cấp hàng hóa, dịch vụ qua mạng; xây dựng văn hóa bài trừ hàng giả, hàng kém chất lượng, không gián tiếp tiếp tay cho những chủ thể kinh doanh hàng giả, hàng kém chất lượng trên môi trường TMĐT”.