Tình trạng hàng hóa không phép, hàng giả trên các sàn thương mại điện tử (TMĐT) vẫn diễn ra phổ biến, dù cơ quan chức năng và các sàn đã siết chặt quy định đăng bán. Thậm chí, một số sàn còn áp dụng cả trí tuệ nhân tạo (AI) để kiểm soát chất lượng hàng hóa.

Bán thời gian dài mà không ai biết

Giữa tháng 11-2025, Cục An toàn thực phẩm – Bộ Y tế đã yêu cầu các sàn TMĐT Lazada, TikTok Shop, Shopee gỡ bỏ các sản phẩm giảm cân vi phạm gồm: viên uống DIET MINAMI, trà hỗ trợ giảm cân 12 kg Hitana Minami và viên uống giảm cân 15 kg chưa được cấp giấy phép, để bảo vệ sức khỏe người tiêu dùng. Những sản phẩm này từng bán chạy trên các sàn, với hơn 30.000 lượt mua, giá trên 500.000 đồng mỗi hộp.

Cũng trong tháng 11-2025, Công an tỉnh Đồng Nai đã khởi tố và bắt tạm giam ông Nguyễn Quốc Vũ (tổng giám đốc Công ty TNHH Thương mại Dịch vụ VB Group; chồng ca sĩ Đoàn Di Băng) để điều tra theo Điều 192 Bộ Luật Hình sự về hành vi sản xuất, buôn bán hàng giả liên quan sản phẩm kem chống nắng Hanayuki Sunscreen Body. Những sản phẩm này từng được bán rầm rộ trên các sàn TMĐT với doanh số rất “khủng”, dù mức giá không hề rẻ. Thậm chí, sau khi công an khởi tố vụ án, một số sản phẩm còn treo giỏ hàng trên các sàn.

Trước đó, hồi tháng 10-2025, DJ Ngân 98 cũng bị bắt do bán thuốc giảm cân là hàng giả, “viên Collagen” có chất cấm ảnh hưởng nghiêm trọng sức khỏe người tiêu dùng. Một trong số nhiều sản phẩm này đã được rao bán trên sàn TMĐT trong thời gian dài, cho thấy mức độ phổ biến và khó kiểm soát của loại hàng hóa vi phạm.

Vào tháng 6-2025, Công an TP HCM đã bắt nhóm đối tượng pha trộn nhớt trôi nổi với hàng chính hãng rồi chiết vào bao bì có tem nhãn các thương hiệu nổi tiếng. Từ tháng 2-2024 đến khi bị phát hiện, nhóm này đã tiêu thụ hơn 220.000 sản phẩm trên khắp cả nước, thu lợi hàng chục tỉ đồng nhờ tận dụng nền tảng TMĐT và dịch vụ giao hàng công nghệ…

Chuyên gia TMĐT Trương Võ Tuấn nhận định tình trạng hàng hóa không đủ điều kiện kinh doanh nhưng vẫn tràn lan trên các sàn TMĐT xuất phát từ cơ chế kiểm duyệt chủ yếu dựa vào “hậu kiểm”. Các sản phẩm chỉ bị xử lý sau khi có phản ánh hoặc phát hiện vi phạm.

Một nguyên nhân quan trọng khác là hệ thống giấy phép và giấy công bố sản phẩm chưa được số hóa đồng bộ. Hầu hết giấy phép hiện vẫn chỉ tồn tại dưới dạng bản scan, không có mã định danh hoặc cơ chế kiểm tra trực tuyến, dẫn đến việc làm giả trở nên dễ dàng.

Các sàn TMĐT đến nay chưa có cơ chế đối chiếu dữ liệu với cơ quan quản lý, khiến việc phát hiện giấy tờ giả gần như bất khả thi. Khối lượng sản phẩm đăng tải mỗi ngày vượt xa khả năng kiểm soát của đội ngũ kiểm duyệt thủ công, trong khi các công cụ tự động chưa thể nhận diện hết những gian lận tinh vi.

“Với những mặt hàng có biên lợi nhuận cao như thực phẩm chức năng, mỹ phẩm, nhiều nhà bán hàng sẵn sàng làm giả giấy tờ hoặc tìm mọi cách “qua mặt” sàn TMĐT để kiếm lời, trong khi tâm lý người tiêu dùng ưa hàng giá rẻ càng khiến loại hàng này nở rộ” – ông Tuấn trăn trở.

Đâu là giải pháp then chốt?

Ông Nguyễn Mạnh Tấn, Giám đốc Marketing Công ty CP Công nghệ Haravan, cho rằng các sàn TMĐT hiện nay vẫn chưa thực sự kiểm soát được hàng không phép hoặc làm giả giấy phép. Ngay cả khi sản phẩm ban đầu được đăng tải với giấy tờ hợp pháp, người bán có thể trộn lẫn hàng giả hoặc nhập hàng từ nguồn không rõ xuất xứ sau đó.

Vì vậy, trách nhiệm không chỉ thuộc về nhà bán hàng, mà sàn TMĐT cũng phải chủ động quản lý, thiết lập cơ chế kiểm định, giám sát và phản hồi kịp thời. “Việc thiết lập các bộ phận kiểm định nội bộ, kết hợp với hệ thống phản hồi từ người tiêu dùng sẽ giúp sàng lọc sản phẩm trước khi tiếp cận khách hàng. Ngoài ra, cần có cơ chế “khóa vĩnh viễn gian hàng vi phạm”, đồng thời thông báo cho cơ quan quản lý, tạo rào cản mạnh với những người cố tình vi phạm pháp luật” – ông Nguyễn Mạnh Tấn đề xuất.

Ông Lê Trọng Anh, đại diện Hiệp hội Chống hàng giả và Bảo vệ thương hiệu Việt Nam, nhìn nhận thực trạng hàng giả, hàng kém chất lượng trên sàn trực tuyến đang ngày càng phức tạp. Việc này không chỉ làm suy giảm niềm tin của người tiêu dùng mà còn gây thiệt hại nghiêm trọng cho DN. Với các sản phẩm liên quan sức khỏe, ông Lê Trọng Anh đề nghị phải kiểm soát từ khâu sản xuất đến phân phối, đối chiếu chất lượng thực tế với công bố ban đầu để ngăn chặn hàng giả ngay từ nguồn.

Hầu hết các chuyên gia đều cho rằng cơ quan quản lý và các sàn TMĐT cần triển khai một hệ thống giải pháp đồng bộ. Trong đó, trách nhiệm của sàn phải được xác định rõ ràng, thay vì chỉ đóng vai trò trung gian kết nối. Trước tiên, các sàn TMĐT nên xác thực giấy phép trước khi cho phép đăng bán các mặt hàng kinh doanh có điều kiện như thực phẩm chức năng, mỹ phẩm, thiết bị y tế.

“Giấy phép sản phẩm cần có mã định danh và được đối chiếu trực tiếp với dữ liệu quản lý, chỉ khi hợp lệ mới được phép xuất hiện trên sàn. Việc kết nối dữ liệu thời gian thực giữa cơ quan quản lý và các nền tảng TMĐT cũng là giải pháp quan trọng, giúp việc theo dõi hiệu lực giấy phép, kiểm tra mã công bố và chuyển báo cáo vi phạm nhanh hơn” – một chuyên gia góp ý.

Bên cạnh đó, chế tài cần siết chặt, áp dụng không chỉ với người bán mà cả nền tảng, đặc biệt với trường hợp tái phạm, thậm chí hạn chế hoạt động ở nhóm ngành rủi ro cao. Khi cơ chế này vận hành đầy đủ, thị trường TMĐT sẽ minh bạch hơn, người tiêu dùng an tâm và doanh nghiệp chân chính cạnh tranh bình đẳng.

Ver2Solution theo Người lao động