Một shipper trải hàng ra vỉa hè đợi khách ở quận 3 (TP.HCM). Ảnh: CÔNG TRIỆU

Giao hàng là hoạt động thủ công duy nhất trong quy trình thương mại điện tử, shipper bọt bèo trong thời thương mại điện tử. Hàng đến tay từng người mua phụ thuộc hoàn toàn vào các tài xế giao hàng lẻ (thường gọi là shipper) – những người được trả thù lao rất “bèo bọt”. Mức phí giao hàng chuyển phát nhanh tiêu chuẩn từ nhà phân phối tại Hà Nội đến khách hàng ở TP.HCM của một số doanh nghiệp thu có giá 22.000 đồng/đơn hàng tiêu chuẩn (1kg). Nhưng người giao hàng chỉ nhận thù lao từ 3.000 – 10.000 đồng/đơn hàng.

Đa số shipper chỉ nhận thù lao trên đơn hàng

Anh Phong (31 tuổi), một người giao hàng ở khu vực phường Bình Hưng Hòa (quận Bình Tân, TP.HCM), cho biết anh giao hàng cho công ty M. Các đơn hàng của anh chủ yếu được khoán lại từ một thương hiệu giao hàng chuyển phát nhanh. Sau hai tháng thử việc, anh Phong được công ty M. ký hợp đồng lao động có thời hạn.

Theo hợp đồng, mỗi ngày anh Phong phải giao tối thiểu 40 đơn hàng, lương cứng được 192.000 đồng, có bảo hiểm xã hội, bảo hiểm thất nghiệp và bảo hiểm y tế, được nghỉ 4 ngày/tháng. Nếu mỗi ngày không giao thành công 40 đơn hàng thì không có lương cơ bản, số lượng đơn hàng tăng sẽ được tính thù lao như đơn hàng trong gói cơ bản. “Mỗi ngày, tôi cố gắng giao từ 80 – 120 đơn hàng, thù lao khoảng 400.000 – 600.000 đồng”, anh Phong cho biết.

Văn Tuấn (23 tuổi), shipper hãng G., giao hàng khu vực phường Tân Tạo A (quận Bình Tân), được ký hợp đồng lao động sau thời gian thử việc với lương cứng 4.960.000 đồng/tháng, được đóng các loại bảo hiểm. Tuấn và các nhân viên giao hàng khác phải giao tối thiểu 40 đơn hàng/ngày, nếu chỉ giao thành công dưới 20 đơn/ngày thì được hưởng nửa lương cơ bản. Ngoài ra, mỗi đơn hàng giao được, các shipper của hãng G. nhận được thù lao (3.000 đồng cho mỗi đơn hàng cơ bản – hàng nhẹ, nhỏ, địa chỉ giao hàng gần; từ 4.000 – 9.000 đồng cho các đơn hàng cồng kềnh, nặng, địa chỉ xa, không rõ ràng).

Thực tế, số lượng shipper được ký hợp đồng, có lương cứng, có bảo hiểm như anh Tuấn và Phong rất ít. Shipper Thanh giao hàng cho hãng chuyển phát nhanh J được 2 năm nhưng vẫn chỉ nhận thù lao theo đơn hàng. Thanh kể lúc đến nhận việc, hãng J chỉ đưa ra một danh sách các công việc mà một shipper cần làm, làm được mức nào thì hưởng được mức thù lao tương ứng. Ai đồng ý thì nhận việc. Hằng ngày, shipper đến bưu cục nhận hàng, đối soát số lượng, thông tin, định hướng di chuyển và bắt đầu gọi khách. Mỗi đơn hàng giao thành công, Thanh được hưởng từ 3.000 – 10.000 đồng, nhận thù lao theo tuần, không có thưởng lễ, Tết, không có hợp đồng lao động, phụ cấp, bảo hiểm các loại.

Tương tự, anh Trường (shipper của hãng chuyển phát nhanh S.) giao hàng đã được 3 năm nhưng cũng chưa được ký hợp đồng lao động. Lúc đến nhận việc, Trường ký với hãng S. biên bản ghi nhớ thỏa thuận hợp tác. Hai bên gọi nhau là đối tác, shipper được hãng đóng bảo hiểm tai nạn. Thu nhập của Trường chỉ là thù lao trên mỗi đơn hàng, nghỉ chạy là hết tiền. Với những đơn hàng phải thu phí, nếu khách “xù” tiền thì shipper phải đền. Mỗi ngày, Trường tốn khoảng 30.000 đồng xăng xe, 40.000 đồng cước điện thoại. Mỗi tháng, Trường nhận thù lao khoảng 12 triệu đồng và phải tự chi cho tất cả các khoản trên.

Nghiệp đoàn chưa tròn trách nhiệm

Theo Liên đoàn Lao động TP.HCM, toàn TP hiện có 44 nghiệp đoàn cơ sở ngành nghề xe ôm, giao hàng với 5.836 đoàn viên nghiệp đoàn.

Ông Đoàn Minh Tứ Quí, chủ tịch Nghiệp đoàn xe ôm, xe công nghệ quận 8, cho hay nghiệp đoàn được thành lập từ năm 2020, hiện có khoảng 150 thành viên (gồm tài xế xe ôm truyền thống, xe ôm công nghệ, tài xế giao hàng…). Phí sinh hoạt nghiệp đoàn là 10.000 đồng/tháng/thành viên, sinh hoạt mỗi quý 1 lần có lồng ghép tập huấn kỹ năng, xử lý tình huống, sơ cấp cứu, phòng vệ… cho các tài xế. Nghiệp đoàn tặng quà Tết, thăm ốm đau, quà cưới… cho các đoàn viên. Hằng năm, quận 8 hay TP.HCM có vận động các nhà hảo tâm hỗ trợ các loại bảo hiểm y tế cho người lao động tự do, nghiệp đoàn cũng xem xét để đưa các đoàn viên vào danh sách được hỗ trợ, nhưng không phải năm nào cũng có.

Ông Quí cho biết gần như cánh tài xế xe ôm, xe công nghệ, tài xế giao hàng đều không được đóng và hưởng các chế độ, chính sách liên quan đến bảo hiểm xã hội, bảo hiểm thất nghiệp. Hầu hết họ không có lương cơ bản, chỉ “có mở app, có chạy thì mới có tiền”. Ông Quí cho biết bản thân thường xuyên nghe các đoàn viên phản ánh những khó khăn của nghề nhưng chưa có trường hợp nào mà nghiệp đoàn đứng ra dàn xếp hay bảo vệ quyền lợi.

Ông Lê Tấn Lưu, chủ tịch Nghiệp đoàn xe ôm, xe công nghệ quận Bình Tân, cho biết hiện nghiệp đoàn có khoảng 1.000 thành viên, mức hội phí 50.000 đồng/tháng/tài xế. Với trường hợp khó khăn, nghiệp đoàn sẽ bàn họp và có thể xét miễn đóng phí. Tài xế được chăm lo quà Tết, thăm ốm bản thân và người thân…

Ông Cao Văn Thăng, chánh văn phòng Liên đoàn Lao động TP.HCM, cũng nhìn nhận phần lớn các công ty vận chuyển hàng hóa thương mại điện tử tại TP.HCM không giao kết hợp đồng lao động, không mua bảo hiểm cũng như có các phúc lợi khác cho người giao hàng. Thu nhập của tài xế giao hàng của mỗi doanh nghiệp cũng khác nhau. Pháp luật về lao động chưa quy định rõ ràng về việc này.

Theo quyết định 174 của Tổng liên đoàn Lao động Việt Nam, nghiệp đoàn có nhiệm vụ tập hợp ý kiến, nguyện vọng của đoàn viên để tìm giải pháp hỗ trợ, giúp đỡ hoặc phản ánh, kiến nghị, đề nghị người có thẩm quyền giải quyết. Như vậy, các nghiệp đoàn nghề nghiệp có nghe, có biết những khó khăn, bấp bênh, thậm chí những bất công mà các tài xế giao hàng phải chịu nhưng đến nay gần như chưa có hoạt động nào chính thức để bảo vệ quyền lợi cho người lao động trong mảng này. ■